Buổi ra mắt sách "Con rít" sáng 10/12 tại đường sách Hà Nội (Ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam).

Con rít kể về Martti Ritola, nhà nghiên cứu sinh vật biển nổi tiếng thế giới nhận được một bức thư từ Việt Nam cho biết có một sinh vật biển rất kỳ lạ đã chết, xác dạt vào bờ vịnh Hạ Long.

Đó không phải là loài động vật được giới khoa học biết đến mà nhìn rất giống con rít - con vật đầy tính thần thoại trong các truyền thuyết Việt Nam. Tuy nhiên, một cơn bão lớn đã cuốn trôi cái xác đó ra biển trước khi bất cứ nhà nghiên cứu nào kịp đến xem.

Martti là chuyên gia về những loài động vật bí ẩn mà người dân địa phương nghĩ là có thật, mặc dù khoa học chưa thể xác nhận và mô tả được chúng. Niềm say mê đặc biệt của anh chính là con rít - quái vật mà anh tin đã nhìn thấy ở Biển Đông khi anh còn bé và sống cùng cha mẹ.

Martti tin chắc là loài này thật sự tồn tại, vì thân thể chúng được miêu tả giống loài xuất hiện trong những bức tranh được khắc trên đá hay trong tượng hoặc phù điêu có tuổi đời hàng ngàn năm trên khắp các châu lục.

Người ta cho rằng chúng đã xuất hiện ngay từ thời cổ đại xa xưa khi những nền văn hóa trên các lục địa hoàn toàn chưa có các mối tương tác và giao lưu với nhau.

"Con vật to khủng khiếp. Thân nó ít nhất cũng phải ba mét, như một gốc cây khổng lồ. Cả thân hình của nó lộ ra khoảng mười hai mét.

Martti chợt nhớ ngày còn bé, anh đã từng thấy thương những con giun quằn quại vô vọng vì bị xuyên dọc vào cái móc kim loại lạnh làm mồi câu.

Anh đã từng nghĩ liệu loài giun cảm thấy gì khi nhìn thấy một con cá to đang tiến tới gần, cứ cho là những con giun ấy có thể nhìn được gì đó. Nói cho cùng, liệu chúng có mắt hay không?

Lúc này thân phận đã bị đánh tráo.

Bằng cách thức bất ngờ và cực kỳ vô lý. Bản thân anh thành con mồi tội nghiệp đang bị một con giun khổng lồ nhằm đến", trích nội dung sách. 

Nhà văn Phần Lan Risto Isomäki (Ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam).

Theo Martti, nếu con rít thực sự tồn tại, thì loài này sẽ ảnh hưởng lớn đến lịch sử văn hóa loài người, lớn hơn bất cứ động vật nào khác.

Camilla Norrstrand, mối tình đầu của Martti, người thừa kế duy nhất của dòng họ triệu phú vừa cùng lúc gặp nhiều chuyện buồn. Để giúp bản thân thoát khỏi những u uất, cô đồng ý cùng Martti thám hiểm đến vịnh Hạ Long và sẵn sàng trả toàn bộ chi phí.

Tuy nhiên, nguồn tài chính của Camilla liên quan mật thiết đến một công ty tư vấn có hoạt động thúc đẩy triệt phá những cánh rừng nhiệt đới ở Indonesia và gây ra những vụ cháy than bùn lớn ở đây. Hoàn cảnh trớ trêu này đã tạo nên những căng thẳng giữa Martti và Camilla.

Cặp đôi cùng các cộng sự người Việt đã trang bị tàu thuyền và bắt đầu tìm xác con vật đã bị cuồng phong cuốn xuống đáy vịnh Hạ Long.

Nhưng những người đánh cá dẫn đường lại không muốn tìm thấy con rít, bởi theo những lời kể được lưu truyền, con vật này đôi lúc rất nguy hiểm, có thể đập vỡ vụn một chiếc tàu nhỏ chỉ bằng một nhát quật đuôi. Hơn nữa, đại dương còn rất nhiều hiểm nguy rình rập.

Khi cơn cuồng phong chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu có sức gió mạnh hơn bình thường rất nhiều ập vào vịnh Hạ Long, thì chuyến thám hiểm lý thú dần biến thành một mối hiểm nguy đe dọa tính mạng, thậm chí trở thành một cuộc chiến sống còn đầy vô vọng.

Người bị mắc kẹt dưới hang sâu dần dần ngập đầy nước do gió dồn xuống; người lại chới với trên miệng hang, sau lưng là vách đá lởm chởm.

"Sự kinh hoàng và tuyệt vọng hiện lên trong mắt Camilla. "Trời ơi, chúng ta sẽ chết đuối ở đây", Martti nghĩ.

Camilla đưa tay ra nắm lấy hai mũi đá và ấn mình xuống dưới. Martti trườn qua chị, nhô người lên và gấp gáp tham lam hít thở thật sâu. Rồi đến lượt anh lặn xuống dưới nước.

Khi thân thể gần như không quần áo của họ cọ xát vào nhau, Camilla mới đột nhiên chợt hiểu, lần đầu tiên thực sự hiểu, rằng chắc họ sẽ chết đuối. "Tôi không tin", chị gào lên trong đầu. Nó không thể có thật, nó không thể là thật. Việc này không thể xảy ra!", trích tác phẩm. 

Giữa những thách thức dồn dập ập ấy, Martti đã thấy con rít...

Anh tận mắt nhìn thấy, nhưng không kịp chụp ảnh hay làm bất cứ điều gì để chứng minh sự tồn tại của nó trước khi nó lặn xuống và mất hút dưới làn nước.

Bìa sách "Con rít" (Ảnh: NXB Phụ nữ Việt Nam).

"Con rít cuốn hút người đọc. Mạch truyện nhanh, cốt truyện đầy gay cấn và có thêm chút thi vị tình yêu", Tạp chí Chúng tôi Phụ nữ Phần Lan đánh giá. 

Erkki Tuomioja, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phần Lan, nhận xét với Risto Isomäki, thể loại tiểu thuyết là công cụ hàng đầu để thức tỉnh con người về những sự việc liên quan biến đổi và hủy diệt môi trường.

"Thực ra chúng ta có thể coi Con rít là sách phiêu lưu dành cho lứa tuổi thanh thiếu niên. Trong ấy, những mối hiểm nguy là do thiên nhiên gây ra, cho dù đó chính là những biến đổi môi trường sống xuất phát từ con người. Điều này làm cho tác phẩm hấp dẫn hơn và đáng tin cậy hơn", Erkki Tuomioja cho hay. 

Nhà văn, nhà hoạt động môi trường, nhà báo Risto Isomäki sinh năm 1961 tại Turku, Phần Lan. Ông đã sáng tác hơn 12 tiểu thuyết và hơn 20 tác phẩm phi hư cấu về môi trường và xã hội. Con rít là tiểu thuyết thứ 7 của ông.

Risto Isomäki đã nhận được 8 giải thưởng văn học khác nhau của Phần Lan vào các năm 1992, 1995, 1998, 2006 và 2009.

Năm 2005, tiểu thuyết giả tưởng Sa mạc cát Sarasvatti (Sarasvatin hiekkaa) của ông được đề cử giải thưởng văn học danh giá nhất Phần Lan - Finlandia.

Năm 2009 cuốn sách tranh dựa trên Sarasvatin hiekkaa của Risto Isomäki nhận được giải thưởng Finlandia dành cho thể loại sách tranh.

Tác phẩm phi hư cấu mới nhất Hồi ức của người chữa lành thế giới (Maailmanparantajan muistelmat) ra mắt bạn đọc tháng 6/2023 là một trong 5 sách phi hư cấu được bạn đọc Phần Lan tìm đọc ngay khi được xuất bản.

Dịch giả Bùi Việt Hoa sinh năm 1962 tại Hà Nội, là thạc sĩ chuyên ngành ngữ văn Hungary và Ngôn ngữ - Văn hóa Phần Lan tại Budapest, Hungary; tiến sĩ chuyên ngành Văn học dân gian Phần Lan - Ugor tại Budapest, Hungary.

Các tác phẩm chính của bà: Cối xay thần Xampô (1999), Con cháu Mon Mân (2008).

Các dịch phẩm chính: Bảy anh em, tiểu thuyết của Aleksis Kivi (2016, tái bản 2020), Người trong đêm hè, tiểu thuyết của F.E. Sillanpää (2016), Bộ truyện Mumi 08 tập của Tove Jansson (2018), Bà đỡ - Tình yêu ngày tận thế, tiểu thuyết của Katja Kettu (2018), Quyền lực và tình yêu, tiểu thuyết của Mika Waltari (2023).